Hãy làm sáng tỏ câu "Nay ở trong thơ nên có thép Nhà thơ cũng phải biết xung phong"

Hồ Chủ Tịch là một nhà văn, nhà thơ lớn. Người suốt đời chiến đấu bảo vệ độc lập tự do của dân tộc. Hình ảnh nhà thi sĩ trong con người Cộng sản lão thành và vĩ đại ấy bao giờ cũng là một chiến sĩ cầm vũ khí sắc bén của tư tưởng cách mạng, đứng vững ở mũi nhọn tấn công trên mặt trận văn học nghệ thuật. Từ trong ngục tù đen tối của nhà lao Tưởng Giới Thạch, Bác đã nói lên quan điểm nghệ thuật của mình bằng mấy câu thơ tràn đầy ý nghĩa : “ Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp Mây gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông Nay ở trong thơ nên có thép Nhà thơ cũng phải biết xung phong” ... Nay ở trong thơ nên có thép. Thép ở đây là chất chiến đấu của thơ. Muốn thơ ca có thép thì nhà thơ phải có sẵn thép trong tâm hồn. Nhà thơ phải biết xung phong, tức là nhà thơ phải là người lính xung kích trên trận tuyến văn hoá. Có như thế thơ ca mới thành vũ khí, thơ ca mới làm tổ trong lòng người đọc, thơ ca mới làm nên cơm, nên áo. Rõ ràng văn học nghệ thuật nói chung và thơ ca nói riêng, cũng là một bộ phận của cách mạng, có tác dụng phục vụ cách mạng. Thơ ca là một thứ nghệ thuật mà quần chúng nhân dân dễ cảm xúc nhất. Nhưng đối với cuộc cách mạng vô sản, thơ ca có tác dụng tốt hay xấu đều do trách nhiệm của người sáng tác. Nhà văn Quách Mạc Nhược Trung Quốc có nhận xét rằng : Cả tập thơ “ Nhật kí trong tù” chỉ có một chữ “ thép”, nhưng câu nào, dòng nào ta cũng thấy thép cả. Thép trong thơ Bác : Thép của lòng yêu nước. Bôn ba ở nước ngoài bao năm vì độc lập, tự do dân tộc, Bác Hồ đã hiến trọn đời mình cho Đảng. Bị bắt giam, nhớ nước, Bác không ngủ được : Một canh - hai canh - lại ba canh Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh. Thép trong thơ Bác, thép của lòng yêu tự do. Bác là con người tự do và chiến đấu để bảo vệ tự do. Trong “ Nhật kí trong tù”, thép còn là ở nghị lực phi thường, cái ung dung điềm đạm của con người mắt nhìn thấu tương lai, tay nắm vững chân lí. Bị giam và bị giải đi hơn bốn chục nhà lao, Bác vẫn sống lạc quan, tin tưởng ở thắng lợi ngày mai. Trong thơ ca kháng chiến của Người ta cũng thấy chất thép ấy. Cuộc sống ở chiến khu bận rộn, gian khổ về vật chất, nhưng ta vẫn thấy cái ung dung, thanh thoát của một con người đang làm nhiệm vụ trọng đại của lịch sử : Non xa xa, nước xa xa Nào phải thênh thang mới gọi là Đây suối Lê-nin, kia núi Mác Hai tay xây dựng một sơn hà Thật là thép, nhưng thép ở đây đã được tôi luyện hơn nhiều. Đặc biệt trong những bài thơ chúc Tết gần đây, hình ảnh xung phong trên chiến trường của nhà thơ càng phát triển cao độ. Vẫn một lòng yêu mến độc lập, tự do và lấy đó làm lí tưởng chiến đấu cho quần chúng nhân dân : Vì độc lập, vì tự do Đánh cho Mĩ cút, đánh cho nguỵ nhào ....

Trong tập thơ “Nhật kí trong tù” của Hồ Chí Minh có một tuyên ngôn nghệ thuật được ghi lại bằng bài thơ tứ tuyệt: “Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông; Nay ở trong thơ nên có thép, Nhà thơ cũng phải biết xung phong.” (Cảm tưởng đọc “Thiên gia thi”) Nhiều nhà thơ, nhà nghiên cứu, phê bình văn học đã bàn về quan điểm nghệ thuật mới mẻ, hiện đại và cách mạng đó của Hồ Chí Minh. Sau đây là ý kiến phê bình của nhà văn Hoài Thanh: “Khi Bác nói trong thơ có thép ta cũng cần tìm hiểu thế nào là thép trong thơ. Có lẽ phải tìm hiểu một cách rất linh hoạt mới đúng. Không phải có nói chuyện thép, lên giọng thép mới là có tinh thần thép”. Hoài Thanh đặt vấn đề tìm hiểu thế nào là “thép” trong thơ Bác là cần thiết vì đây là quan điểm văn nghệ cách mạng của Bác. Theo Bác thì thơ xưa thiên về miêu tả cảnh thiên nhiên, biểu hiện tình yêu đối với thiên nhiên: “Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp Mây, gió, trăng , hoa, tuyết, núi , sông;” Người quan niệm thơ ngày nay trước hết phải có chất cách mạng, có tính chiến đấu thể hiện tinh thần của người chiến sĩ cách mạng. “Nay ở trong thơ nên có thép” “chữ “thép” chỉ xuất hiện một lần trong tập thơ nhưng trong “Nhật kí trong tù” bài nào cũng có “thép”, câu nào cũng có “thép””. Nhà thờ Quách Mạt Nhược (Trung Quốc) đã nhận định như vậy. Ông Trường Trinh cũng nói trong thơ Hồ Chủ Tịch đều mang chất thép, đều toát ra tư tưởng và tình cảm của một chiến sĩ vĩ đại. Trong “Nhật kí trong tù” một mặt ta thấy có những bài trực tiếp nói đến cách mạng và thể hiện tinh thần cách mạng: “Thân thể ở trong lao Tinh thần ở ngoài lao Muốn nên sự nghiệp lớn Tinh thần phải càng cao.” (Bài thơ đề từ tập Nhật kí). Hay là: “Thà chết chẳng cam nô lệ mãi Tung bay cờ nghĩa khắp trăm miền Xót mình giam hãm trong địa ngục Chưa được xông ra giữa trận tiền.” (Việt Nam có biến động) Có thể kể thêm một số bài nữa như “Nghe tiếng giã gạo”, “Tự khuyên mình”, “Học đánh cờ” đã trực tiếp nói nên tinh thần cách mạng, đã “lên giọng thép”. Mặt khác, có lẽ phải hiểu một cách rất linh hoạt mới đúng. Không phải cứ nói chuyện “ thép”, lên giọng “thép”, mới có tinh thần “thép”. Trong tập thơ có nhiều bài thơ không hề nói đến cách mạng, tinh thần chiến đấu. Có nhiều bài thơ chỉ ghi lại sinh hoạt trong tù như “Nhà lao Nam Ninh”, “Tiền đèn”, “Tù cờ bạc”, “Cháu bé trong nhà lao Tân Dương”, “Linh ngục đánh mất chiếc gậy”, “Chiếc khăn giấy của người bạn tù”… Có nhiều bài thơ thể hiện xúc cảm của nhà thơ trước hiện thực trong và ngoài tù. Nhân vật trữ tình ở đây là một thi sĩ nhạy cảm với những cảnh ngộ trớ trêu trong tù, với vẻ đẹp thiên nhiên trên đường giải tù như “Đi đường”, “Chiều tối”, “Giải đi sớm”, “Giữa đường đáp thuyền đi Ung Ninh”, “Hoàng hôn”, “Nắng sớm”… Có nhiều bài thể hiện tinh thần trào lộng, cười cợt với đau khổ của Bác như: “Pha trò”, “Đi Nam Ninh”, “Hụt chân ngã”, “Ghẻ”, “Báo động”, “Dây trói”, “Đáp xe lửa đi Lai Tân”. Những bài thơ trên rõ ràng là không “nói chuyện thép”, không “lên giọng thép” nhưng lại có “tinh thần thép”, tinh thần kiên cường bất khuất của một chiến sĩ cộng sản lỗi lạc. Xin dẫn ra đây một bài thơ trong tập “Nhật kí trong tù” của Bác không “nói chuyện thép” không “lên giọng thép” mà có “tinh thần thép”: “Trong tù không rượu cũng không hoa, Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ; Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ, Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.” Bài thơ không nói gì đến thép, chỉ nói đến rượu và hoa, chỉ có hai nhân vật là nhà thơ (thi gia) và trăng (nguyệt). Giọng điệu lại trữ tình , tha thiết. Trước trăng sáng , Bác muốn có rượu và hoa để thưởng trăng. Đó là cái thú của các thi nhân xưa nay. Lí Bạch đã từng “nâng côc mời trăng sáng” (cử bôi yêu minh nguyệt). Nguyễn Khuyến đã từng say dưới trăng thu “mắt lao không vầy cũng đỏ hoe”. Bác cũng là thi gia , sao không được tự do mà thưởng nguyệt? Tất nhiên trong cái nhà tù “rệp bò lổm ngổm như xe cóc , muỗi lượn nghênh ngang tựa máy bay” ấy thì nói gì đến “rượu” và “hoa”. Vì thiếu những điều kiện thưởng trăng cho xứng với trăng nên Bác hơi bối rối. Vì vậy khó có thể dịch được cái tâm trạng bối rối thoảng qua trong mấy chữ “nại nhược hà”. Một chút băn khoăn bối rối rất thi sĩ. Nhưng rồi Người lại làm chủ được tình thế. Thôi thì thưởng trăng với tất cả tấm lòng yêu mến và ngưỡng mộ vậy: “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.” Tôi tưởng tượng thấy nhà tù bấy giờ tối mịt , vài tia trăng lọt vào khe cửa sắt , Bác hướng về phía khe cửa ngắm trăng , mà Bác đã tiều tuỵ đi rất nhiều. Cái cảnh một cụ giả răng rụng , tóc bạc ,chân bị cùm ngồi ngắm trăng qua khe cửa tù , chao ôi , thơ Bác có thể làm kinh động lòng người là ở cái sự thật này đây. Trong hoàn cảnh ấy mà vẫn có được cảm hưng thơ , vẫn giữ được tư thế ung dung thì người làm thơ phải có tinh thần “thép” để vượt lên mọi gian khổ khủng khiếp của nhà tù. Chất thơ ấy , trước hết phải là chất thép. Hình tượng thi sĩ ấy bản chất phải là một chiến sĩ “uy vũ bất năng khuất”. Bài thơ tứ tuyệt hai mươi tám chữ không có chữ nào là chữ “thép” nhưng chữ nào cũng có “thép”. Giọng điệu thơ trữ tình , mượt mà , uyển chuyển mà có “tinh thần thép” , chất thép ấy , “tinh thần thép” ấy đã toát ra từ nhà cách mạng vĩ đại Hồ Chí Minh.