Vì sao 31/10 là ngày lễ Halloween?

Theo một truyền thuyết bắt nguồn từ văn hóa của người Celt, ngày 31/10 cũng lúc chính thức chấm dứt mùa Hè, chấm dứt mùa của sự sống dương gian. Người Celts tin rằng đêm 31/10 là thời điểm mà ranh giới giữa âm và dương nhạt nhòa nhất, sự sống và cái chết gần nhau trong gang tấc.

Vào thời khắc đó, Diêm vương Samhain sẽ trở lại trần thế giết gia súc và phá hoại mùa màng, trong khi những hồn ma vất vưởng đi tìm người để nhập xác. Vì vậy, trong ngày đó người Celt tổ chức cúng Samhain và những người đã khuất. Đến tối 31/10, người Celt phải tắt hết đèn và bếp lửa để cho nhà cửa lạnh lẽo như cõi âm. Họ còn mặc quần áo giả trang cho lẫn lộn với đám ma quỷ và khua động khắp xóm làng để đuổi tà ma.

Trong lễ Halloween, người ta thường lấy bí ngô làm đèn lồng và khắc hình mặt người lên trên đó. Phong tục bắt nguồn từ một truyền thuyết dân gian Ireland thế kỷ 18.

Lễ hội Halloween bắt nguồn từ phong tục tế lễ mùa màng của dân tộc Celt – sống cách đây hơn 2.000 năm trên các vùng đất bây giờ là nước Anh, Ireland và miền Bắc nước Pháp. Lễ hội này từng có tên là “All Hallows’ Eve”, nghĩa là “Đêm trước ngày lễ các thánh”. Theo đạo Thiên chúa, ngày 1/11 hằng năm là ngày tưởng niệm các thánh và “Hallow” là một từ tiếng Anh cổ có nghĩa là “Thánh”. Theo thời gian, người ta gọi tắt “All Hallows’ Eve” là Halloween và tên gọi này tồn tại cho đến ngày nay.

Người Celts tin rằng đêm 31/10 là thời điểm mà ranh giới giữa âm và dương nhạt nhòa nhất, sự sống và cái chết gần nhau trong gang tấc.

Từ "Halloween" bắt nguồn từ nhà thờ Thiên chúa giáo, là dấu vết còn lại của lễ hội All Hallow Eve (lễ thánh). Ngày 1/11 là ngày lễ của người Thiên chúa bày tỏ lòng thành trước thánh thần. Nhưng vào thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên, ở xứ Celtic (Ireland) mùa màng kết thúc vào ngày 31/10 và ngày hội Halloween được gọi là ngày lễ Samhain (gieo trồng). Ngày này cũng chính thức bắt đầu một năm mới của người Celtic.

Người Celtic tổ chức kỷ niệm năm mới với lễ hội Samhain. Vào thời gian này vị thần của mùa xuân và mùa hè không còn ngự trị và nhường chỗ cho thần Chết. Lễ hội bắt đầu vào ngày 1/11, khi linh hồn của người chết quay trở lại nhà người thân để xin thức ăn và nước uống. Trong suốt đêm lễ thánh Hallow’s Eve, diễn ra vào đầu mùa đông - thời điểm kết thúc một năm, các xác chết đi lại tự do.

Người xưa kể lại, vào ngày lễ Samhain linh hồn của người chết trong năm trước sẽ tìm đến một thể xác khác để bắt đầu cuộc sống mới trong năm tiếp theo. Tuy nhiên, người sống không muốn linh hồn người chết nhập vào mình, vì thế vào ngày 31/10 dân làng dập tắt lửa trong nhà để làm cho nhà cửa lạnh lẽo và tẻ ngắt. Sau đó họ hoá trang thành ma cà rồng và lặng lẽ đi vòng quanh nhà hàng xóm vẻ hăm doạ để xua đuổi những hồn ma tìm thể xác.

Theo giải thích khác thì người ta cho rằng vào đêm Samhain, người Celtic dập tắt lửa không phải để xua đuổi những linh hồn mà để sau đó họ cùng nhau đi lấy lửa tại nguồn sáng gọi là Druidic, liên tục cháy ở Usinach thuộc miền trung Ireland.

Sau này, người La Mã đã biến những tục lệ trên của người Celtic thành tục lệ của mình. Tuy nhiên, vào thế kỷ thứ nhất trước công nguyên, họ bỏ tục lệ hiến người sống và thay vào đó là hiến hình nộm. Theo thời gian, do người ta không còn tin vào linh hồn nữa, nên tục lệ hoá trang thành ma quỷ hay phù thuỷ chỉ còn là hình thức.

Cùng với phong trào di cư để tránh nạn thiếu khoai tây của người Ireland sang Mỹ những năm 1840, lễ hội Halloween được du nhập vào Mỹ cùng trò như lật ngược nhà vệ sinh và tháo cổng ra vào.

Tuy nhiên, ngày hội "lừa phỉnh" được cho là bắt nguồn từ một phong tục gọi là tục "cầu hồn" của người Châu Âu ở thế kỷ thứ 9. Ngày 2/11 hàng năm, người Thiên chúa giáo đi từ làng này sang làng khác xin "bánh cầu hồn". Đây là những chiếc bánh hình vuông làm từ bánh mỳ và nho Hy Lạp. Người đi xin nhận được càng nhiều bánh thì họ càng cầu được cho nhiều linh hồn người thân của gia chủ siêu thoát.

Ở Anh trước đây, đêm Halloween từng được gọi là Nutcrack Night hay Snap Apple Night tức là một đêm dành cho gia đình ngồi bên đống lửa hồng để nghe kể chuyện, ăn trái cây. Những người nghèo đi ăn xin (a-souling) thường được cho một thứ bánh gọi là bánh linh-hồn (soulcakes) với điều kiện họ phải cầu nguyện cho người chết.

Ngày nay, nhiều nhà thờ tổ chức tiệc Halloween hoặc tổ chức khắc đèn lồng cho trẻ em. Mọi người cùng nhau đấu tranh vì một thế giới không còn tội lỗi.

Trò Trick for treat: Trong suốt lễ hội Samhain, vị thần Druids cho rằng người chết sẽ tìm đến lừa, gây hoang mang, lo sợ và phá hoại con người. Những hồn ma đi lại ăn xin và đến nhà nào, gia chủ phải cung cấp thức ăn cho chúng. Chính vì thế, trong tuần lễ Halloween, trẻ em phương Tây rất hứng thú với trò "gõ cửa xin ăn" này. Chúng mặc trang phục hóa trang và đeo mặt nạ rồi đi từ nhà này qua nhà khác, gõ cửa để gặp chủ nhà và nói câu "trick-or-treat". Câu này có nghĩa là: "Nếu muốn chúng tôi không chơi xấu thì hãy đãi chúng tôi cái gì đi". Để tránh bị phiền toái, chủ nhà đãi chúng kẹo, bánh trái, và cả cho tiền nữa.

Trò "đớp táo": Khi người Celtic bị người La Mã đánh chiếm, nhiều phong tục của người La Mã theo đó cũng du nhập vào đất Celtic, trong đó có lễ hội thờ nữ thần mùa màng Ponoma. Vị thần này thường "ẩn náu" trong giỏ hoa quả. Quả táo là một thứ hoa quả linh thiêng dùng để thờ cúng thần linh, do đó nhiều trò chơi có liên quan đến loại quả này xuất hiện trong lễ hội Samhain.

Lễ hội đèn lồng (đèn bí ngô Jack-O’-Lantern): Lễ hội đèn lồng bắt nguồn từ tập quán của người Ireland. Theo truyền thuyết kể lại, Jack là người nổi tiếng vì nghiện rượu và tư chất thông minh. Anh đã lừa con quỷ Satan trèo lên ngọn cây, sau đó khắc hình một chữ thập lên gốc cây và trói con quỷ trên đó. Jack thoả thuận với con quỷ nếu nó không trêu chọc anh nữa thì anh sẽ thả nó xuống. Do phạm nhiều tội lỗi cho nên khi chết, ông không được lên thiên đàng hay xuống địa ngục. Do vậy, ông phải đi lang thang nhiều nơi tìm kiếm một chỗ trú chân. Hơi ấm duy nhất sưởi ấm cho ông trong giá lạnh là ngọn nến leo lét trong củ khoai tây thối.

Trẻ em ở Ireland thường chơi trò đục khoét củ khoai tây và bí đao trong lễ hội Halloween. Nhưng khi di cư sang Mỹ, người ta phát hiện quả bí ngô sáng hơn bí đao nên sau này đèn lồng ở Mỹ được trang trí bằng quả bí ngô có cục than hồng bên trong.

Do truyền thống Halloween được coi là bắt nguồn từ những người ngoại đạo, nên ngày này nhiều người theo đạo Thiên chúa giáo không tổ chức lễ kỷ niệm. Một số người ở các giáo phái khác tổ chức kỷ niệm nhưng coi đây là lễ hội mùa màng, lễ hội xá tội hay đêm thánh Halleluja và họ tổ chức lễ tại nhà thờ của giáo phái mình. Lễ hội mang đến cho trẻ em nhiều trò chơi lý thú.

Tối hôm trước của ngày lễ Halloween, tức là 30/10, được gọi là "đêm ma-quỉ", thường các thanh thiếu niên hay phá phách, gây thiệt hại đến tài sản, thậm chí tính mạng của người dân. Bởi thế lực lượng cảnh sát phải tăng cường giữ trật tự trong đêm này, còn các bậc phụ huynh cũng coi chừng con em mình.

Biện pháp an toàn cho trẻ em và người lớn trong đêm Halloween. Đã có rất nhiều tai nạn xảy ra trong Tết Halloween. Chính vì thế, trẻ em đi chơi trò Trick or treat nên:

- Đeo băng phản chiếu ánh sáng lên quần áo để báo hiệu cho xe cộ khỏi đâm vào.
- Mặc đồ hóa trang ngắn gọn và khó bén lửa để tránh vấp ngã và khỏi bị cháy. Để tránh bị lạnh khi đi "lang thang gõ cửa các nhà" nên mặc quần áo thật ấm ở bên trong đồ hóa trang.
- Vẽ mặt thay vì đeo mặt nạ để tránh bị che mất tầm quan sát trên đường. Nếu đeo mặt-nạ trong khi đi thì nên đẩy mặt nạ lên trán để dễ nhìn.
- Chỉ đi vào nhà người ta bằng cửa trước và tránh dùng cửa hậu hay cửa bên để tránh các bất trắc.
- Mang theo tiền và giấy tờ có ghi địa chỉ, số điện thoại, và tên cha mẹ để phòng khi trẻ lạc thì có người giúp đưa về.

- Không nên ăn bất cứ thứ gì người ta cho mà phải đợi đến khi về nhà để cha mẹ xem xét kỹ trước khi ăn. Nếu có muốn ăn kẹo bánh người ta cho trong lúc đi đường, chỉ ăn những kẹo bánh còn nguyên trong gói để tránh ngộ độc.
- Phụ huynh phải biết rõ lộ trình các con định đi chơi trò Trick or treat để theo dõi khi cần.

Đêm 31/10, theo truyền thống tại nhiều nước trẻ em và đôi khi cả người lớn giả trang thành ma hay phù thủy, cầm đèn lồng làm bằng quả bí đỏ gõ cửa nhà này sang nhà khác để đòi quà, thường chỉ là kẹo.

Halloween nay có thể được nhìn nhận như một truyền thống đặc trưng của Bắc Mỹ, nhưng nó chính thực có nguồn gốc từ người Celtic thời tiền Cơ đốc giáo tại châu Âu.

Họ gọi tập tục này là Samhain, đêm khi thế giới của những người đang sống và người đã chết đến với nhau, để bảo vệ lẫn nhau trước ác quỷ.

Người ta choàng lên người đầu và da của súc vật, để thức ăn ở ngoài cửa nhà mình.

Halloween đã chẳng bao giờ trở thành một lễ hội Cơ đốc giáo, nhưng nó đã đi vào lịch của người Cơ đốc.

Chính người Ireland đã đưa tập tục này tới Bắc Mỹ vào thế kỷ thứ 19. Nhưng Halloween như chúng ta biết ngày nay, với những quả bí đỏ được khoét thủng, những bộ xương người và trò trick - or - treat tức xin cho quà nếu không sẽ bị làm trò, tất cả những cái đó chỉ bắt đầu phát triển sau Đại chiến Thế giới thứ nhất.

Tính chất thương mại

Điều chắc chắn Halloween là rất phổ biến trên thế giới và tầm quan trọng thương mại của nó đã gia tăng trong những năm gần đây.

Tại Anh chẳng hạn, trò xin quaà tặng nếu không sẽ bị làm trò thực sự chỉ được biết đến vào những năm 80.

Tại châu Mỹ La tinh, toàn bộ tập tục này là một sự nhập khẩu trong thời gian gần đây thôi.

Những tập quán phương Tây khác, như gửi thiệp cho người yêu vào ngày Valentine, ngày tình yêu, cũng đã phát triển tại nhiều nước trên thế giới.

Sự lan rộng của những tập quán như vậy thường gây ra những bất thường và khó xử: như người Úc và người Chile biết rất rõ nó thật không hợp chút nào khi ăn mừng Giáng sinh với tuyết giả và hươu giả vào cao điểm mùa hè tại đây nhưng họ vẫn làm.

Có những bằng chứng là mặc dù người ta tiếp nhận các truyền thống văn hóa chủ yếu là phương Tây thì họ cũng bám giữ những truyền thống riêng của mình. Brazil có lễ hội giả trang, Ấn Độ có lễ Diwali, người Hoa có Tết âm lịch.

Một xu thế dường như toàn cầu tại thế giới hiện đại là tất cả những lễ hội như vậy ngày càng trở nên có tính thương mại, một dịp để thuyết phục người tiêu dùng mua quà và thức ăn, gửi thiệp và ăn mặc đẹp.

Đây là một xu hướng mà nhiều tầng lớp trên khắp thế giới đều rất rầu lòng nhưng họ dường như chỉ biết bó tay mà không thể làm gì ngăn chặn được.