Phân tích quá trình tích lũy tư bản chủ nghĩa?

1. Tích luỹ tư bản và nhân tố ảnh hưởng đến quy mô của tích luỹ.

Tích luỹ tư bản là biến một phần giá trị thặng dư thành tư bản để mở rộng sản xuất, tăng thêm quy mô bóc lột.

Tích luỹ tư bản là tất yếu khách quan do quy luật kinh tế cơ bản, quy luật giá trị và cạnh tranh… của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa quy định.

Quy mô tích luỹ phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư và tỷ lệ phân chia giá trị thặng dư thành tư bản phụ thêm và thu nhập (bộ phận giá trị thặng dư nhà tư bản tiêu dùng cho cá nhân). Nếu tỷ lệ phân chia không thay đổi, thì quy mô tích luỹ phụ thuộc vào các nhân tố làm tăng khối lượng giá trị thặng dư như:

Tăng cường bóc lột lao động. Nhân tố này biểu hiện ở chổ cắt xén tiền công, tăng cường độ lao động đối với công nhân làm thuê.

Tăng năng suất lao động xã hội. Đây là đòn bẩy kinh tế mạnh mẽ và có tác dụng thiết thực đối với tích luỹ.

Sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tư bản sử dụng (giá trị máy móc, thiết bị được sử dụng) và tư bản tiêu dùng (giá trị tiêu hao của máy móc, thiết bị đó qua mỗi chu kỳ sản xuất).

Quy mô tư bản ứng trước càng lớn, càng có điều kiện phát triển nhanh, do đó tích luỹ ngày càng nhiều.

2. Tích tụ tư bản.

Tích tụ tư bản là sự tăng thêm quy mô tư bản cá biệt bằng cách tư bản hoá một phần giá trị thặng dư. Tích tụ tư bản là kết quả trực tiếp của tích luỹ tư bản. Chẳng hạn, một tư bản 1000 đô la cộng thêm 100 đô la giá trị thặng dư tư bản hoá thành một tư bản lớn hơn là 1100 đô la.

Tích tụ tư bản là một tất yếu. Trước hết đó là do yêu cầu của quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản, của cạnh tranh và của tiến bộ kỹ thuật. Đồng thời trình độ bóc lột và khối lượng giá trị thặng dư bóc lột ngày càng tăng trong quá trình phát triển của tư bản chủ nghĩa là điều kiện vật chất làm cho khả năng tư bản hoá giá trị thặng dư biến thành hiện thực tích tụ tư bản.

3. Tập trung tư bản.

Tập trung tư bản là sự tăng thêm quy mô tư bản bằng cách kết hợp nhiều tư bản nhỏ thành một tư bản lớn hơn. Thí dụ: một tư bản 3000 đô la hợp lại với một tư bản 2000 đô la thành một tư bản 5000 đô la.

Tập trung tư bản thường diễn ra bằng hai phương pháp. Phương pháp cưỡng bức và phương pháp tự nguyện. Phương pháp cưỡng bức ở chỗ: trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản lớn thôn tính các nhà tư bản nhỏ phá sản. Phương pháp tự nguyện ở chỗ: trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản không phân thắng bại, liên hiệp lại và tổ chức các công tuyệt đối cổ phần để tránh phá sản và có đủ sức mạnh cấn thiết cho cạnh tranh trên phạm vi mới.

Tích tụ và tập trung tư bản có quan hệ với nhau và tác động thúc đẩy nhau. Tích tụ tư bản làm tăng quy mô tư bản cá biệt khiến cho cạnh tranh gay gắt hơn, dẫn đến tập trung tư bản. Tập trung tư bản tạo ra điều kiện để tăng cường bóc lột giá trị thặng dư và đẩy mạnh tích tụ tư bản.

4. Cấu tạo hữu cơ của tư bản.

Trong quá trình tích luỹ tư bản, cơ cấu tư bản dần dần thay đổi. Các bộ phận của tư bản có sự thay đổi không giống nhau. Cấu tạo của tư bản gồm có hai mặt: mặt vật chất và mặt giá trị.

Cấu tạo của tư bản về mặt vật chất gồm có tư liệu sản xuất và sức lao động. Tỷ lệ giữa số lượng tư liệu sản xuất và số lượng sức lao động sử dụng tư liệu sản xuất đó gọi là cấu tạo kỹ thuật của tư bản.

Cấu tạo tư bản về mặt giá trị gồm có tư bản bất biến và tư bản khả biến. Tỷ lệ giữa tư bản bất biến và tư bản khả biến gọi là cấu tạo giá trị của tư bản.

Cấu tạo kỹ thuật và cấu tạo giá trị có quan hệ với nhau. Để chỉ mối quan hệ chặt chẽ đó, C.Mác dùng khái niệm cấu tạo hữu cơ của tư bản. Vậy c6áu tạo hữu cơ của tư bản là cấu tạo giá trị của tư bản do cấu tạo kỹ thuật quy định và phản ảnh những thay đổi của cấu tạo kỹ thuật.

Cấu tạo hữu cơ của tư bản thay đổi tuỳ theo mức độ phát triển của lực lượng sản xuất.

Ở giai đoạn công nghiệp hoá tư bản chủ nghĩa, phát triển công nghiệp cơ khí, cấu tạo hữu cơ của tư bản tăng lên rất nhanh. Nhưng hiện nay có nhiều ngành công nghiệp sản xuất ra máy móc, thiết bị kỹ thuật rẻ hơn so với trước. Vì vậy, hiện nay xu hướng tăng lên của cấu tạo hữu cơ của tư bản không rõ rệt ở một số ngành. Vấn đề này cần được nghiên cứu kỹ hơn.